Wil jij je onderscheiden op je vakgebied? Schrijf dan een zakelijk boek. Hieronder een compleet stappenplan, gelardeerd met geruststellingen.
Leestijd: ruim 10 minuten
Wat is een zakelijk boek?
Onder een zakelijk boek versta ik een non-fictieboek waarmee je de lezers helpt om hun werk beter te doen. In veel opzichten is er geen verschil met het schrijven van andere boeken. Elk boek vergt een urgentie, een doelgroep, een creatief proces en een structuur. Maar voor een zakelijk boek ligt de nuance vaak net even anders.
Kun jij wel een zakelijk boek schrijven?
De eerste voorwaarde voor het schrijven van een zakelijk boek is dat je iets te vertellen hebt over het onderwerp waarover je schrijft.
Ongeveer de helft van mijn klanten vindt dat ze eigenlijk niet kunnen schrijven. De andere helft vindt dat ze prima kunnen schrijven – ik hoef er alleen nog even naar te kijken, denken ze. Geruststelling: beiden schrijven ongeveer even goed. En een zorg voor degenen die toch al denken dat ze kunnen schrijven. Ik moet hierbij vermelden dat verreweg de meest briljante schrijver iemand is die tot zijn veertigste nog maar net zijn naam kon schrijven.
Moet je überhaupt je boek wel zelf schrijven? Ach, je mag je ook laten interviewen, zoals veel van mijn klanten en vrijwel alle beroemdheden die hun biografie ‘schrijven’. Of je spreekt het in en laat het uitwerken. Dan mag jij je nog steeds gewoon de auteur noemen.
Voor wie? Je doelgroep
Wat je ook schrijft, bepaal allereerst tot wie je je richt. Dat zorgt dat je de juiste toon aanslaat op het juiste kennisniveau. Het helpt mij bijvoorbeeld om een foto van een representatieve vertegenwoordiger van mijn doelgroep naast het beeldscherm te zetten. Dan blijven mijn toon en het kennisniveau waarvoor ik schrijf meteen consequent. Overigens kies ik voor iemand die ik even slim of slimmer vind dan mijzelf, maar niet op mijn vakgebied. Daardoor is mijn toon voldoende respectvol en leg ik toch alles goed genoeg uit. Hoop ik. Ik hoor het graag als dat niet zo is.
Waarom? De urgentie van je boek
Ik ga ervan uit dat je voor jezelf of je bedrijf een goede reden hebt om een zakelijk boek te schrijven. Maar wat is de reden voor je doelgroep om jouw boek te lezen? Want als niemand het leest, of zelfs maar wil hebben, bereik jij nooit het doel dat je zelf met je boek wilt bereiken.
De behoefte van je doelgroep moet bovendien urgent zijn. Daarom is de beste titel van een zakelijk boek een vraag waar je doelgroep mee worstelt. Niks geen intrigerend raadsel, gewiekste woordspeling of zelfbedachte vakterm. Gewoon: ‘Hoe overleef ik de fusie?’, ‘Hoe krijg ik die promotie?’ of ‘Hoe kan ik me persoonlijk ontwikkelen op mijn werk?’ Niet spannend, wel effectief.
Wat heb jij nog toe te voegen?
Ongetwijfeld zijn er op jouw vakgebied al honderden boeken geschreven. Net zoals er honderden bedrijven zijn als het jouwe en honderden experts zoals jij. Maar tegenover opdrachtgevers en werkgevers weet jij jezelf toch te onderscheiden van al die anderen. Dat is precies wat je met een boek kunt onderstrepen. Ten eerste zorgt een zakelijk boek er op zichzelf al voor dat jij je onderscheidt, ten tweede kun je dat wat jou onderscheidt perfect presenteren in een boek.
Geruststelling: misschien zie je niet meteen wat jou onderscheidt. Pak dan eens een paar boeken waar al in zou staan wat jij te vertellen hebt. Maak aantekeningen bij elk hoofdstuk. Waarschijnlijk zie jij de dingen net even anders en kun je overal wel wat aan toevoegen, bijvoorbeeld een werkervaring die zich niet aan de theorie houdt.
Misschien denk je dat anderen het beter weten. Schrijf dan een boek waarin je de toppers van je vakgebied interviewt. Mijn ervaring is dat mensen vrijwel altijd vereerd zijn om mee te werken aan een boek of een onderzoek, al dan niet genoemd met naam en toenaam – geruststelling.
De insteek van je boek
Wat jou onderscheidt is de insteek die je kiest voor je onderwerp: “Iedereen kan foto’s maken, maar onze foto’s onderscheiden zich door… en dat doen wij zo.”
Je insteek is bepalend voor het hele boek. Besteed hier gerust een paar brainstormrondes aan en nodig vertegenwoordigers van je doelgroep uit, het liefst ook een of meer dwarsdenkers. Er zijn tientallen manieren om te brainstormen (ook een vak), maar de universele voorwaarde is dat je de ideeën van de anderen respecteert. Je mag erop voortborduren, maar ze niet afserveren.
De insteek schrijf je met grote letters onder de werktitel van je boek en hang je op de muur van de ruimte waar je je boek gaat schrijven. Geruststelling: de insteek kan tijdens het schrijven compleet veranderen. Zorg: dan moet je wel alles daarop controleren, omdat inconsequentie een van de grootste zonden is in je communicatie. Met een uitgewerkte insteek kun je naar een uitgever stappen, als je het tenminste niet zelf wilt uitgeven. Reken erop dat je enige maanden tot een halfjaar verder bent voordat je rond bent met een uitgever.
Geef alles weg
Als je de belangrijkste informatie achterhoudt omdat het bedrijfsgeheimen zou bevatten, haakt je lezer af. Geruststelling: omgekeerd kan je lezer echt niet wat jij kunt door alleen je boek te lezen. Als dat wel zo zou zijn, dan was dit geen expertise van je geweest. Het zou wat zijn als je expert zou kunnen worden door één boek te lezen.
De eerste woorden
De pest van veel schrijversopleidingen, of ze nu over creatief of zakelijk schrijven gaan, is dat ze je een specifieke werkwijze opleggen. Iemand vertelde me dat hij eerst complete personagebeschrijvingen moest maken voordat hij met een script mocht beginnen. Dat vindt hij als creatieveling complete onzin en het blokkeert hem eerder dan dat het hem helpt. Vergis je niet in de mate waarin een zakelijke tekst creativiteit nodig heeft.
Een andere cursus begint met free writing: “Schrijf maar lekker in het wilde weg wat er in je opkomt.” Dé manier om sommige andere mensen juist aan een writer’s block te helpen. Geruststelling: er is niet één methode. Zorg: er is niet één methode die voor iedereen werkt.
Een spiraal naar boven
Een goede tekst is dus creatief én heeft een goede structuur. Schrijven is een iteratief proces: het creatieve en het structurerende deel wisselen elkaar af op een steeds hoger niveau. Je gaat als het ware in een spiraal naar boven.
Je kunt alleen nooit tegelijk creatief en structureel denken. Dat is multitasken en daar zijn de wetenschappers het nou wel over eens: dat kan een mens niet. Nee, jij ook niet. Je wordt er alleen maar langzamer van. En je functioneert slechter. Als je je eigen zinnen gaat corrigeren tijdens het schrijven, raak je uit de flow. Als je een creatieve uitweiding gaat schrijven tijdens de spellingcontrole, raak je de draad kwijt. Gebruik desnoods letterlijk twee petten: één voor het creatieve proces en één voor het structurele proces.
Nog wat geruststellingen en zorgen
Beide processen zijn noodzakelijk voor een goed boek. Geruststelling: daar kun je ook hulp bij krijgen. Maar – zorg – geen enkel succesvol boek is het product van één persoon. Je moet dus wel een teamplayer zijn en tegen kritiek kunnen. Geruststelling: dat kan ook over de mail en je mag je grenzen aangeven. Nog een geruststelling: het maakt dus niet uit waar je begint, bij het creatieve proces of bij het structurele. Maar je moet dan wel weer zelf uitzoeken wat voor jou werkt.
Iemand vroeg me hoe je op koers blijft tijdens het schrijven. Je dwaalt gemakkelijk af, want je ontdekt hoeveel je te vertellen hebt als je eenmaal begint. Dat is een van de redenen waarom een iteratief proces zo goed werkt: je wisselt de creatieve en de structurele fase af. In de creatieve fase wijd je uit, in de structurele fase breng je het verhaal weer terug naar de hoofdlijn. Deze fasen heten ook wel divergeren en convergeren, en zijn terug te vinden in elk ontwerpproces.
In de convergerende fase moet je dus wel schrappen: kill your darlings. Maar moet je waardevolle teksten dan zomaar weggooien? Geruststelling: nee, want je schrijft geen boek, maar een serie. Belangrijke informatie die niet in je boek past, past wel in een ander boek. Ja, die moet je ook nog schrijven. En daardoor blijf je altijd bezig. Het is nooit af. Geruststelling: daar mag je ook collega’s voor inzetten, al dan niet binnen je eigen bureau.
Een structureel-creatief begin van je boek
Als je geen idee hebt waar je moet beginnen in het schrijfproces, begin je met een mindmap. Dat is letterlijk een landkaart om je gedachten te ordenen. Pak een paar dikke stiften en groot vel, bijvoorbeeld een flipover, een rol behang of een flink whiteboard. Je kunt ook mindmappen met een app, maar met stiften werkt het beter, dat is wetenschappelijk aangetoond. Doe dit zo mogelijk met een aantal mensen samen, zie de eerdere tip om te brainstormen.
Zo werkt een mindmap: schrijf de titel en de insteek midden op het papier en omcirkel die. Voel je vrij om hiervoor tekst of tekeningen te gebruiken, kies wat je prettiger vindt.
De cirkel kun je beschouwen als een stam van een boom die je van bovenaf bekijkt. Teken rondom takken in verschillende kleuren met subonderwerpen. Elke tak heeft nu weer vertakkingen naar sub-subonderwerpen en ga zo maar door. Eventueel pak je een nieuw vel en zoom je in op een of meer sub-subonderwerpen.
Geruststelling: ook deze indeling is niet in beton gegoten. Bewaar daarom de vellen of foto’s van het whiteboard, ook wat je niet (meteen) gebruikt.
Van creatief naar structureel
Misschien ben je al begonnen met schrijven over het onderwerp. Misschien loop je rond met een aantekenboekje, een app als Evernote of een opnameknop op je telefoon, waarin je voortdurend invallen vastlegt die je later uitwerkt. Misschien ga jij gewoon achter je laptop zitten en schrijven, op het strand, op je zolderkamer of gewoon op kantoor. Gooi het eruit.
Veel schrijvers beginnen op deze manier en vanuit deze aantekeningen kun je heel goed een structuur opbouwen. Eventueel schrijf je op basis van je aantekeningen steekwoorden op geeltjes en creëer je daarmee een mindmap. Ook halverwege kun je hiermee prima de mindmap aanvullen of bijschaven.
Van structureel naar creatief
Schrijf alle onderwerpen en de onderverdeling in hoofdstukken en paragrafen van je mindmap over in Word. Niet iedereen heeft de stap van de mindmap overigens nodig.
Maak nu met Stijlen koppen en subkoppen. Als je de Navigatie aanklikt, zie je links meteen de inhoudsopgave van je boek – dat biedt overzicht. Wellicht komt de volgorde je nu minder logisch voor en ga je schuiven. Hier toont zich het voordeel van digitaal boven papier – hoewel mijn vader vele rapporten met de hand schreef, vervolgens ging knippen en plakken, zodat het geheel er uitzag als een scrapbook op het moment dat het in de typekamer terechtkwam. Ik heb trouwens geen typekamer tot mijn beschikking.
Plaats de teksten die je eventueel in het creatieve proces hebt geschreven onder de koppen waar ze thuishoren. Nu moet je waarschijnlijk nieuwe koppen gaan toevoegen, koppen samenvoegen en splitsen. Mijn vader heeft inmiddels ook Word ontdekt.
En weer creatief
Er vallen gaten waar je nog teksten voor moet schrijven of er ontstaan nieuwe onderwerpen. Dus je gaat ‘vakken vullen’: schrijf onder elk sub-sub-subonderwerp een korte tekst. Voor de gestructureerde schrijvers kan het helpen om over dat onderwerp drie vragen te formuleren die je doelgroep erover zou kunnen stellen. Nog beter is het natuurlijk om je doelgroep hiervoor in te schakelen – zo is dit artikel ontstaan. Het schrijven is dan niet meer dan het beantwoorden van die vragen.
Herhaal deze laatste twee stappen tot je tevreden bent.
En research dan?
Een zakelijk boek is geen wetenschappelijk werk. Een wetenschappelijk werk schrijf je gewoonlijk voor je peers – een zakelijk boek schrijf je juist voor mensen die geen vakgenoten zijn. Maar als je dingen beweert, zeker als je cijfers noemt, moet je die wel onderbouwen. Als je kennis van derden gebruikt, moet je ook correct naar hen verwijzen. En af en toe wil je gewoon jouw kennis aanvullen met waardevolle kennis van anderen. In de structurele slag zoek je dit dus netjes op en vul je je noten en literatuurlijst aan.
Daarnaast kun je een boek ook samenstellen uit interviews die je met de toppers uit je vakgebied houdt of onderzoek dat je onder je potentiële opdrachtgevers houdt. Die keuze verandert het bovengenoemde proces niet.
De laatste structurele slag van je boek
Tevredenheid kan komen in de roes van de overwinning van het woord. Laat daarom altijd je tekst enige tijd marineren voordat je het gaat redigeren. Altijd. Vooral als je een deadline hebt. Minstens een nacht per duizend woorden. Lees het geheel nog een keer streng door. Komt je creativiteit naar boven en schrijf je er nog een hoofdstuk bij, laat het dan daarna nog een paar nachten extra marineren. “I love deadlines”, schreef Douglas Adams, “I love the whooshing noise they make as they pass by.”
Laat er als laatste nog een ander naar kijken, want je leest over je eigen fouten heen. Geruststelling: overigens kun je ook het hele redactieproces aan een ander overlaten, maar houd er dan rekening mee dat je nog een paar vragen moet beantwoorden. Je kunt dit nooit helemaal uitbesteden.
Hoe verspreid je jouw boek?
Allereerst ontneem ik je hierbij de illusie dat je rijk gaat worden van een zakelijk boek, of van welk boek dan ook. In het Nederlands of in een andere taal. Reken erop dat een boek je geld, tijd en moeite kost. Het kan je echter wel geld, tijd en energie opleveren, omdat je jezelf en je bedrijf ermee op de kaart zet. Een boek is eerder onderdeel van je marketing dan een product dat bijdraagt aan je omzet. Daarvoor zul je het dus moeten verspreiden, ook al heb je nog zo’n goede en enthousiaste uitgever. Overweeg daarom ernstig om je boek weg te geven, zodat je de belemmering van betalen wegneemt. Daarmee verspreid je het breder en is de kans groter dat je er wat mee bereikt.
Zorg: een tegenargument zou kunnen zijn dat iets wat gratis is, geen waarde voor de ontvanger heeft. Je kunt overwegen om het eerst te laten betalen en na een bepaalde tijd cadeau te geven of het alleen te geven aan je doelgroep en het daarnaast te koop aan te bieden.
Geruststelling: juist voor een bedrijf zijn er eindeloos veel manieren om je boek te promoten.
Mijn proces
Zelf houd ik een Word-document met onderwerpen bij, waarin ik al mijn invallen noteer. Soms schrijf ik ze over uit Evernote, van papiersnippers of van fancy opschrijfboekjes. Als ik een blogartikel nodig heb, pak ik een onderwerp waarover ik al wat heb genoteerd en schrijf ik het uit. Ik spring voortdurend heen en weer tussen koppen en subkoppen met wat mij maar invalt over het onderwerp. Ik probeer me wel tot één onderwerp te beperken. Wanneer is het een nieuw onderwerp? Als ik er zoveel over te schrijven heb dat ik met sub-subkoppen en sub-sub-subkoppen ga werken. Het onderwerp ‘zelf uitgeven of laten uitgeven’ is bijvoorbeeld een ander artikel geworden.
Valt me wat binnen over een ander onderwerp, dan schrijf ik alleen een korte aantekening. Vaak raak ik daardoor de draad kwijt en moet ik even terugschakelen. Maar ja, anders ben ik die briljante inval kwijt.
Daarna laat ik het altijd nog even een nacht liggen en langere blogartikelen nog wat langer. Vervolgens ga ik mijzelf streng redigeren, plaats ik het op mijn site in privémodus en laat ik het nog één keer controleren door een ander.
Mijn boeken bestaan vaak uit de cornerstone-artikelen uit mijn blog, aangevuld met wat ik op dat moment nodig vind. Soms begin ik ze met een mindmap, die ik tig keer tijdens het schrijven aanpas. Een andere keer begin ik met vragen van mijn doelgroep of een onderzoek
Laatste geruststelling
Gebruik dit artikel dus om je te inspireren, maar niet als een strikt voorschrift. Alle auteurs ontdekken hun eigen manier, hun eigen rituelen en hun eigen kwaliteiten. Wil je hulp bij het ontdekken van jouw ideale werkwijze?
