Wat zijn heldere woorden? Dat zijn woorden die je doelgroep onmiddellijk begrijpt. Dit artikel is een verdieping van het artikel over heldere zinnen. En ook deze tips zijn geen wetten van Meden en Perzen.
Leestijd: 7 minuten
Samenvatting
Heldere woorden zijn:
- specifiek: zoom in, verbeeld en scherp aan
- simpel, dus geen vaktaal en niet interessant
- afwisselend, maar hetzelfde voor nieuwe begrippen
- consistent en consequent
- inclusief
- stellig
- het juiste voornaamwoord
- juist gespeld
- onderscheidend
Specifiek
“Woorden moeten sleutels zijn, geen lopers”, las ik ergens. Dat vind ik prachtig geformuleerd. Hoe specifieker de woorden, hoe duidelijker je je boodschap overdraagt aan de lezers. Schrijf zo specifiek mogelijk: zoom in, verbeeld en scherp aan.
Zoom in
Heb je het over de zorg, benoem dan specifiek de thuiszorg, de OK-zorg of de verpleeghuiszorg. Schrijf niet over sport maar over voetbal, turnen of curling. Beveel niet een restaurant aan, maar een Griek, een sterrenrestaurant of een pizzeria – en noem zo mogelijk de naam ervan.
Verbeeld
Bedenk dat je lezers niet altijd dezelfde context hebben als jij – ze hebben vaak zelfs een ander vakgebied. Bij een ontwerpbureau denkt de ene persoon aan kunststof kratten voor de bloemenveiling, de ander aan designproducten voor consumenten en een volgende aan straatmeubilair. Google zo’n woord eens om te zien wat de meeste mensen erbij denken en overweeg dan om er woorden aan toe te voegen, een beeld te beschrijven of een ander woord te gebruiken. Of beter: vraag het je doelgroep.
Scherp aan
Meer dan de helft kan soms voldoende nauwkeurig zijn, maar wil je er een stelling mee onderbouwen, dan is het goed om een percentage te noemen. Gebruik cijfers wanneer je die hebt. Voeg er een beeld aan toe zoals het aantal voetbalvelden om een oppervlakte te verbeelden, een lucifer om een grootte te vergelijken of het aantal inwoners van Delft om een bevolking te verbeelden.
Gebruik precieze woorden, bijvoorbeeld ‘zij fietst’ in plaats van ‘zij gaat’, ‘een leunstoel’ in plaats van ‘een stoel’ en ‘de boekhandel’ in plaats van ‘de winkel’. Niet alleen geef je meer informatie, je creëert ook gemakkelijker een beeld in het hoofd van je lezer, waardoor je boodschap beter overkomt en beter blijft hangen.
Simpel
Ingewikkelde taal heeft drie risico’s: je gebruikt het fout in een zin, je lezers begrijpen niet wat je bedoelt en, de ergste: je lezers schatten jou dommer in dan je bent.
Als schrijvers woorden gebruiken die ze niet helemaal beheersen kunnen er bijvoorbeeld teksten ontstaan als: ‘binnen maximaal 6 weken’ (bedoeld wordt ‘binnen zes weken’) of ‘ze doet mee tenzij haar enkel genezen is’ (bedoeld wordt ‘(…)mits haar enkel genezen is’).
In elk vakgebied komen woorden voor die een andere betekenis hebben dan in het dagelijks leven of die in het dagelijks taalgebruik helemaal niet voorkomen. Afhankelijk van je doelgroep is het juist handig om die te gebruiken of juist niet. Het is handig als je met één woord je vakgenoten kunt informeren of een woord introduceert waarmee je lezers voortaan met één woord al weten wat je bedoelt. Bij Rijkswaterstaat heb ik echter ontdekt dat een vakwoord als kwelder zelfs in elke provincie een andere naam heeft, zoals gors, schors of slik. Het kan ook voorkomen dat een ander bedrijf of een naastgelegen vakgebied net andere woorden gebruikt. Wees hier alert op en laat je tekst nakijken door een vertegenwoordiger van je doelgroep. Liefst de minst geïnformeerde.
Gebruik dus bij voorkeur geen woorden die je niet in het dagelijks leven en werk gebruikt.
Afwisselend
Misschien heb je op school geleerd dat je zoveel mogelijk woorden moet afwisselen. Met alledaagse woorden leest dat inderdaad prettig. Schrijf bijvoorbeeld de ene keer ‘mevrouw Halsema’, de andere keer ‘de burgemeester van Amsterdam’ en tussendoor ‘zij’. Zo kun je het de ene keer over ‘een huis’ hebben, in de volgende zin ‘de woning’ en daarna ‘het pand’. Maar dat is alleen handig als de lezer weet dat het over één en dezelfde persoon of één en hetzelfde ding gaat.
Voor nieuwe begrippen die je bij de lezer introduceert kun je beter steeds hetzelfde woord gebruiken om verwarring te voorkomen.
Consistent en consequent
Gebruik een consistente toon in vergelijkbare teksten zoals je blog. Daar hoef je niet bij na te denken als je ze steeds voor dezelfde persoon schrijft. Ik raad mijn klanten aan een foto van een vertegenwoordiger van hun doelgroep naast het scherm te zetten.
Formeel, informeel en iets ertussenin
Gebruik overal dezelfde toon en taal voor dezelfde doelgroep. Schrijf je heel informeel, doe dat dan overal. Ook in je reclame op papier, ook in de cookie-pop-up, ook in de bevestigingsmail. Geautomatiseerde teksten van je website maken vaak gebruik van automatische vertalingen uit het Engels en het Engels kent bijvoorbeeld geen onderscheid tussen u en jij.
Een consistente toon vergt ook consistent woordgebruik: je kunt, je zult en je wilt is net wat formeler dan je kan, je zal en je wil. Beide zijn goed, maar verwissel de rijtjes liever niet.
Schrijfwijze
Sommige woorden kun je op verschillende manieren spellen. Denk ook aan hoofdletters. Kies één schrijfwijze en pas die consequent toe. Sterker nog, ik vind consequent zijn belangrijker dan juist. Zo corrigeerde ik in een rapport OR (de afkorting van ondernemingsraad) naar or. De juiste schrijfwijze is namelijk in kleine letters. Maar deze ondernemingsraad werkte samen met de studentenraad, de SR. Mijn opdrachtgever en ik hebben er samen voor gekozen om beide afkortingen in hoofdletters te schrijven.
Aanhalingstekens
Het is niet helemaal een woord, maar toch: pas aanhalingstekens consequent toe. Ik kies voor dubbele aanhalingstekens voor geciteerde teksten en enkele voor ironie of losse begrippen.
Inclusief
Er zijn twee soorten kwetsende woorden: woorden die in de loop der jaren kwetsend zijn geworden terwijl ze vroeger normaal waren en woorden die altijd al kwetsend waren, maar de laatste jaren pas onacceptabel zijn geworden. Dankzij de emancipatie van verschillende groeperingen gaan taalgebruikers steeds bewuster met hun woorden om en dat is goed. “Ik heb het zo niet bedoeld” maakt bovendien een belediging niet minder beledigend. Van alle woorden die je gebruikt, zijn woorden uit deze categorie het belangrijkst om zorgvuldig te kiezen. Woorden doen ertoe.
Het boek van Mounir Samuel, Je mag ook niets meer zeggen, vertelt uitgebreider dan hier mogelijk is welke woorden kunnen kwetsen en hij geeft suggesties voor alternatieven. Mijn favoriet is basisgeletterd in plaats van [laaggeletterd]. Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Robbert Dijkgraaf, heeft recent besloten om praktisch en theoretisch onderwijs te gebruiken in plaats van [hoger en lager] onderwijs.
Stellig
Behalve anderen, kun je ook jezelf flink beledigen. Grote groepen mensen, waaronder veel vrouwen, maken zichzelf veel te klein en te onbelangrijk, waardoor hun belangrijke boodschap niet overkomt. Terwijl stelligheid je boodschap versterkt. Ik laat het aan jou over of deze paragraaf voor jou is, of dat jij al stellig genoeg overkomt.
Schrap alle zelf ondermijnende woorden, woorden zoals [een beetje, bijna, enigszins, in principe, eigenlijk, in zekere zin]. Gebruik ze zeker niet in een onderwerpregel of titel, maar alleen als ze echt waar zijn en noodzakelijk om je boodschap met voldoende nuance over te brengen.
Stop met feiten te ondermijnen door werkwoorden als denken, vinden, proberen, trachten, streven of willen. Zeg over feiten en stellingen niet [volgens mij, dat denk ik of ik vind dat]. Gebruik liever ‘ik constateer’.
Schrap ook alle verkleinwoorden. Gebruik niet ‘plaatje’, maar beeld, niet ‘filmpjes’ maar video’s en geen ‘groetjes’ maar groet. En niets is ‘een beetje’.
Voornaamwoorden
Wij
Voornaamwoorden als ‘wij’ maken een tekst menselijk, maar ze vormen een valkuil. ‘Wij’ kan staan voor alle mensen, voor de schrijver en diens vakgenoten, voor de schrijver en diens collega’s van een bepaald bedrijf, voor alleen ‘jij en ik’, voor de schrijver en diens lezers. Het is vooral belangrijk te onderscheiden of de doelgroep of de lezers wel of niet tot die groep behoren. Let op, de doelgroep en de lezers zijn niet noodzakelijk dezelfde groep. Bijna overal waar ik ‘wij’ tegenkom, zie ik dat de schrijver dit woord niet consequent gebruikt. Voor de betekenis kan dat cruciaal zijn.
Bepaal daarom voordat je een tekst gaat schrijven wie je precies onder ‘wij’ verstaat. Het kan zelfs nuttig zijn om het expliciet te benoemen. Gebruik de wij-vorm (dus ook ‘we’, ‘ons’ en ‘onze’) in de hele tekst alleen voor deze groep.
Je
‘Je’ kan soms ook ‘ik’ betekenen. Een voetballer verdedigt zich bijvoorbeeld omdat ze naast heeft gescoord: “De wedstrijd was al in de negentigste minuut. Je hebt geen tijd om goed om je heen te kijken dus je schiet. Dan kan je zo’n bal wel eens naast schieten.” Met deze je-vorm neem je enige afstand, ter verdediging of bijvoorbeeld wanneer een verhaal erg emotioneel wordt: “Je staat onder enorme stress. Dan barst je zomaar in huilen uit.”
Let op dat je met deze voornaamwoorden geen verwarring creëert. Ze zijn niet specifiek en het is niet altijd duidelijk wie je ermee bedoelt. Schrijf liever ‘ik’ als je jezelf bedoelt en bijvoorbeeld ‘men’ of ‘mensen’ als je iedereen bedoelt.
Spelling
Spelling is voor veel mensen lastig, maar een verkeerde spelling kan tot afleiding, irritatie en verwarring leiden.
Zet je spellingcorrector in elk geval niet aan als je een tekst schrijft. Zo’n schoolmeester die over je schouder meekijkt verstoort je creatieproces. Bovendien kent je spellingscorrector niet alle woorden (laat staan vaktaal en namen), snapt die niet altijd de context en kent die heel veel samenstellingen niet. Het kan helpen je eigen woordenboek toe te voegen, maar dan nog zul je in elke tekst correct gespelde woorden onderkringeld zien.
Laat je spellingcorrector er pas naar kijken als je tekst definitief is. Bij twijfel kun je een woord nog altijd googelen, aan AI vragen of nog beter, voorleggen aan Onze Taal. Houd eventueel een lijst bij met woorden die je steeds opnieuw opzoekt.
Een paar woorden zie ik veel fout geschreven: puberteit, continu en per se. Dit zijn de juiste spellingen. ‘Continue’ is alleen goed als je de ‘e’ ook uitspreekt: [kontienuu-uh], zoals in ‘het continue geluid’, net zoals je een ‘e’ schrijft achter ‘zacht’ in ‘het zachte geluid’.
Onderscheidend
Leuk al die tips, maar de eigenheid van je tekst is belangrijker. Een juiste spelling staat niet in de wet. Een kwetsend woord kan in een bepaalde context juist ironisch zijn, een tijdsbeeld geven of zelfspot tonen. Verwarring of relativering kan een doel zijn.
Bovendien, wie diensten verkoopt, verkoopt vertrouwen. Daarom is het ongelooflijk belangrijk om jezelf te laten zien in je teksten. Ik bedoel dat je teksten authentiek moeten zijn. Taalgebruikers ontwikkelen ieder een eigen vorm van taal; kleine varianten die soms zelfs afwijkingen zijn van wat ‘hoort’ of zelfs ‘mag’. Koester je eigen taal. Die onderscheidt jou van anderen.
Wil jij weten of jouw tekst helder is?
